Arteterapia – terapia zajęciowa poprzez sztukę. Sztuka leczy ? Pomaga wrócić do zdrowia? Leczenie usprawniające.
Odpowiemy na te pytania w kolejnych artykułach. Poniżej trochę historii o arteterapii.
- Rys historyczny
Wartość zajęcia i pracy jako środka leczniczego, znana już była dawno. Pierwsze zapiski na temat terapii zajęciowej można odnaleźć już w Starym Testamencie w I księdze Samuela. Pitagoras głosił, iż „Muzyka może uleczyć szaleństwa człowieka”.
Lekarze starożytni, którymi byli kapłani stosowali takie techniki jak: hipnoza, sugestia, rozmowa, zalecali także gry i pracę dla umysłowo chorych np. w ogrodzie. Za prekursora takiego postępowania z pacjentami uważa się Soranosa z Efezu, który stosował różne metody terapeutyczne – taniec, śpiew, grę na harfie, pływanie łódką po Nilu. Soranos był przeciwny zakuwaniu chorych w kajdany, więzieniu ich w ciemnicy, głodzeniu, stosowaniu szkodliwych leków. Zalecał, aby chorzy przebywali w jasnych pomieszczeniach, w spokojnych warunkach, a opiekującym się doradzał wyrozumiałość, cierpliwość i stanowczość.
Wartość pracy jako środka leczniczego dostrzegał Galen, który w swoich rozprawach pisał, że „zajęcie jest najlepszym naturalnym lekarzem i podstawą szczęścia człowieka”. Zalecał kopanie, rybołówstwo i inne zajęcia. Hipokrates zaś (IV w. p.n.e.) – matematyk i lekarz, propagował jazdę konną jako środek terapeutyczny; uważał, że kontakt z koniem poprawia kondycję fizyczną ciała i stan umysłu. Poza tym w starożytnej Grecji zalecano chorym zabawy z psem, ponieważ wierzono w uzdrowicielskie działanie tego zwierzęcia.W okresie republiki rzymskiej ustanowiono prawo dwunastu tablic, które nakazywało opiekę nad niepełnosprawnymi i starymi ludźmi.Była też i ciemna strona tych czasów. W starożytnej Grecji, gdzie piękno i harmonia były nadrzędnymi wartościami, wszelkie deformacje ciała utożsamiane były z ułomnościami duszy. Do obywatelskich obowiązków należała ocena cech fizycznych nowonarodzonych dzieci. Kalekie noworodki zrzucano z góry Tajget.
Ekstremistyczne postawy wobec osób kalekich utrzymywały się przez wieki, pogląd, że kalectwo jest karą za grzechy, utrzymywał się bardzo długo. W końcu XVIII wieku i na początku XIX wieku, w okresie rozwoju szpitalnictwa, wprowadza się do programu leczenia umysłowo chorych zajęcia i pracę. Za pioniera w tej dziedzinie uważany jest dr Philippe Pinel z Francji. Sprzeciwiał się izolowaniu pacjentów, uważał, że chorzy nie mogą być oderwani od swojego środowiska, a rodzina powinna brać czynny udział w procesie leczenia. Od tego czasu w wielu krajach terapia zajęciowa zdobywa coraz większe zastosowanie jako środek leczniczy na oddziałach psychiatrycznych.
W latach dwudziestych ubiegłego wieku Herman Simon wprowadził określenie „terapia zajęciowa”. Proponował rozpoczynanie pracy z chorymi od muzyki, rzeźby i malarstwa, a kończenie na tkaniu gobelinów i dywanów, ponieważ ta forma zajęć prowadzi do wyciszenia i uspokojenia emocji po całym dniu aktywności. Pionier współczesnej ergoterapii podkreślał, iż w każdym chorym możemy znaleźć punkt wyjścia do prowadzenia z nim terapii.
„W KAŻDYM CHORYM MOŻE ZOSTAĆ ZNALEZIONY KAWAŁEK ZDROWEJ OSOBOWOSCI”.
Na początku XX wieku terapia zajęciowa wprowadzana jest do domu starców oraz nieuleczalnie chorych. W Polsce terapia zajęciowa zaistniała na przełomie wieku XIX i XX. Jednak jej faktyczny rozwój przypada na okres po drugiej wojnie światowej przy oddziałach psychiatrycznych, gruźliczych, rehabilitacji medycznej, sanatoriach. W 1951 r. powstaje Światowa Federacja Terapeutów Zajęciowych. W czasie zjazdów opracowywano programy zajęć terapeutycznych.
W Polsce terapia zajęciowa miała podobny rozwój jak w innych krajach.
Również w wieku XIX i na początku XX wieku stosowana była na oddziałach psychiatrycznych w Świeciu, Tworkach. Następnie terapię zajęciową wprowadza się w zakładach dla starców i nieuleczalnie chorych oraz w niektórych sanatoriach przeciwgruźliczych (Otwock). Zasadniczy rozwój terapii zajęciowej w Polsce przypada na okres po II wojnie światowej. Rozwija się ona tak, jak w innych krajach łącznie z rehabilitacją. Po roku 1991 – realizowana jest z powodzeniem na terenie Warsztatów Terapii Zajęciowej, Domach Pomocy Społecznej oraz w różnych placówkach leczenia zdrowia psychicznego.
- Terapia zajęciowa – definicje i miejsce w systemie rehabilitacyjnym
Termin ,,terapia” pochodzi od greckiego wyrazu therapeuein, któy znaczy: opiekować się kimś, troszczyć się o kogoś, leczyć. Therapeutes, czyli terapeuta, to ten, kto się kimś opiekuje, troszczy się o kogoś. Według autorów angloamerykańskiej pracy pt. ,,Rehabilitacja medyczna” -terapia zajęciowa jest formą pomocy udzielanej pacjentowi w powrocie do jego poprzednich zajęć, albo- gdy to jest konieczne –
w zaadaptowaniu się do nowych zajęć, przy czym termin ,,zajęcia”, oznacza coś więcej niż konkretny zawód, oznacza normalne funkcjonowanie w środowisku pracy i rodziny, sposób poruszania się, niezależność psychiczną, dojrzałość psychiczną do pełnienia określonych ról społecznych.
Kazimiera Milanowska podaje taką oto definicję terapii zajęciowej: Terapia zajęciowa, to pewne określone czynności o charakterze zajęć fizycznych lub umysłowych, zlecona przez lekarza a prowadzona przez fachowców w danej dziedzinie, które mają na celu przywrócenie choremu sprawności życiowej. Jest bardzo duża ilość czynności i zajęć, które mogą służyć jako środek leczniczy, stąd dziedzina terapii zajęciowej jest bardzo szeroka. Terapia zajęciowa – leczenie pracą, ergoterapia – wykorzystuje różne formy pracy i rekreacji jako jedne ze środków leczniczych mających na celu przyspieszenie powrotu utraconych funkcji i sprawności, a w przypadkach zmian nieodwracalnych wyrobienie funkcji zastępczych. Terapia zajęciowa jest jedną z form leczenia usprawniającego.
Według światowej Federacji Terapeutów zajęciowych – terapia zajęciowa jest dyscypliną ochrony zdrowia, która zajmuje się ludźmi fizycznie bądź psychicznie/umysłowo niesprawnymi, upośledzonymi i/lub kalekimi, czasowo bądź trwale. Wykwalifikowany terapeuta zajęciowy angażuje pacjenta w czynności zaprojektowane tak, by sprzyjały przywróceniu maksymalnego możliwego funkcjonowania, tak by pomóc takim ludziom spełnić wymagania stawiane przed nimi przez ich pracę zawodową, środowisko społeczne i domowe oraz by mogli brać udział w życiu, w najpełniejszym tego słowa znaczeniu. W toku terapii zajęciowej osoby wykonują pożyteczne, zorganizowane czynności mające (zależnie od okoliczności) podtrzymać ich aktywność, odwracać uwagę od niepokojących myśli i wyobraźni, przywracać utraconą sprawność i przez zlecanie trudniejszych prac przygotować ich do samodzielnego życia. Terapia zajęciowa stanowi pomost łączący wszystkie gałęzie medycyny.
Zadania terapii zajęciowej:
- Wypełnienie czasu wolnego – przygotowanie pacjenta w zakresie interpretowania i wykonywania czynności manualnych w poszczególnych pracowniach, nauka czynności samoobsługowych, uczenie się posługiwania sprzętem ułatwiającym życie, projektowanie i wykonywanie pomocy dla potrzeb pacjentów;
- Terapia zajęciowa pomaga dostrzegać i zrozumieć zmiany zachodzące w człowieku w wyniku choroby lub inwalidztwa i przeciwdziała im za pomocą środków i metod oddziaływań terapeutycznych;
- Terapia zajęciowa uczy nawiązywać właściwe kontakty ze współmieszkańcami;
- Terapia zajęciowa rozwija u człowieka czasowo lub trwale poszkodowanego na zdrowiu zdolność do samodzielnego życia. Uczy pacjentów tolerancji i poszanowania dla zachowań innych pacjentów;
- Terapia zajęciowa uczy pacjentów rzetelności i odpowiedzialności za wykonywaną pracę, kształtuje łatwość w nawiązywaniu kontaktów
i wyczula na problemy i potrzeby drugiego człowieka; - Terapia zajęciowa łączy metody oddziaływań terapeutycznych poprzez realizowanie trzech celów tz (fizyczny, psychiczny, społeczny);
- Terapia zajęciowa jest koordynatorem usprawniania pacjenta, stwarza korzystne warunki, zbliżone do domowych;
- Terapia zajęciowa zakłada, że każdy człowiek dąży do urzeczywistnienia i daje pacjentowi taką możliwość;
- Terapia zajęciowa przygotowuje pacjenta do życia w często zmienionej dla niego roli.
Cele terapii zajęciowej:
ogólne:
- Usprawnianie fizyczne
- Usprawnianie psychiczne
- Usprawnianie społeczne
A nade wszystko motywowanie do podejmowania działań.